Конспект з історії Беларуси

VI БІЛОРУСЬ У СКЛАДЗЕ РЭЧЫ ПАСПАЛИТАЙ.

(II палова XVI ст.) 1. Люблінська унія 1569. Вытоки і змест. 2. 3. Рэлигийна-царкоуная Берастейская унія 1596 р. Сутнасць унияцтва.

1. Пачынаючы із Крэйскай унії, ВКЛ і карона зближалися у накирунку падабенства форм дзяржаунасци і з`ядноувалися на узроуни сацыяльных вярхоу. Алі і княства і карона захоували культ. і палить. адасобленнасць і магнати були супраць дзяржаунага злицця.

У сяр. 16 ст. слажылася нова ситуацыя, адзначаная наступным:

1) актывизавалися унияцкия настрои із боці польскай шляхти, якой стала цесна у межах кароны і із боці польскага каталичнага касцела, якому Ватыкан адводзиу галоуную ролю у экпансии на усход.

2) абвастрылися супярэчнасци унутры ВКЛ памиж шляхтай, якаючи не крейди рэальнай палитычнай улады і магнатами, якия атрымали манаполию у паліє. жыцци княства.

У 60-та гади гэтае супрацьстаянне вылилася у адкрытую канфрантацыю і шляхта сабраушы свій сойм пад Вицебскам прыняла рашэнне і звярнулася так польскага караля (Жыгимонд II Аугуст) із просьбай аб стварэнни агульнага сейму, каб мець аднолькавыя мають рацію у прыняции рашэнняу.

3) не абачлива уцягнуушыся у Ливонську вайну княства цярпела ваенныя паражэнни і зямельныя страти. У 1563 р. маскоуския войски узяли Вицебск, наблизилися так Полацка. Шукаючы падтрымку княства звярнулася так Польшчы і пытанне аб новим афармленни двухбаковага саюза саюза було пастаулена на абмеркаванне польскага сейма.

Єн адкрыуся у Любліні 10 студзеня 1569 р. Паслы княства мілини намер адстаяаць палитычную аутаномию і захаваць уласны сойм із правам абмеркавання кандыдатуры караля. Польски бік, яки меу далекия намеры поунай инкарпарацыи Литоуских зямель, выстауляу патрабаванни адваротнага парадку і в сакавику 1569 р. паслы княства пакинули Люблин.

Пад уплывам польських феадалау кароль сваим указам замацоувае землі Падляшша, Валыни, Киеушчыны і Падал`я за Польським каралеуствам. Таких умовах паслы пекло княства вярнулися на сойм і одну липеня 1569 р. була падписана унія аб утварэнни Рэчы Паспалитай.

Межы памиж 2 краинами касавалися, ликвидавалися мытныя мита на тавары, грамадзяне кожнай із 2-ух палоу мілини права набываць нерухомасць на засій тэрыторыи. Утварауся адзины двухпалатны сойм, яки выбирау адзинага гаспадара — караля і князя адначасова. Алі княства і карона захоували адасобленыя урады, войски, грошы, дзяржауныя пасады, пячатки, систэму судаводства і норми права. Гэта була федэрацыя.

Польски бік валодау унутрыпалитычнай иницыятывай, таму фактычнай роунасци не атрымалася. Са 180 паслоу сойму, 46 — із ВКЛ. Польски бік забрау права знешне-палит. ф-цый і распаусюдзиу на шляхту княства права кантролю за органами дзяржаунага кираваня.

Магнати княства аказалися пад пагрозай страти сваёй манаполии на уладу, а шляхта княства аказалася пад пагрозай выцискання яе шляхтай польскага боку.

Так таго ж феадалы ВКЛ не мілини права гаспадарання на землях адарваных Польшчай у 1569 р. Таму першыя дзесяцигодзи пасля Люблинскай унії були адзначаны актыунай барацьбой княства за умацаванне палею палитычнай аутаномии і гэтую барацьбу узначалили магнаты.

У ВКЛ дэманстратыуна збирауся сойм. Магнати спрабавали разыграць рэлигийную карту.

Важливі выник — прыняцце у 1588 III статуту ВКЛ. У гэтым дакуменце тэкст унії ужо не прыводзиуся і було зафиксаваны вельми важныя палажэнни аб тым, што паляки не маюць права набываць зямельную уласнасць і займаць дзяржауныя пасады у ВКЛ.

Т. год., магнати абаранили палі паліє. становишча і барацьба стала пациху зацихаць, хаця яшчэ у сяр. 17ст. княства спрабавала разарваць Люблинскую унію і перайсци пад пратэктарат Магдэбурга, затым Швецыи. І усе ж назиралися интэграцыйныя працэсы зближэння, па-кольки польски бік ишоу на поступки, распаусюджвау шляхецкия вольнасци у ВКЛ, дау дазвол на правядзенне у ВКЛ соймау, распаусюдзиу на шляхту княства права кантролю за дзяржауными установами. Па заходи аслаблення вяликакняскага змагання за самастойнасць і зближэння сац. вярхоу у адзиную супольную агульнасць стваралися шырокия магчымасци для паланизацыи біл. краю, дэнацыялизацыи форм біл. культури. 2. Так сяр. 16ст. на біл. землях практычна.

сфера уплыва які прыблизна супадала із дзяленнем зямель на зах. і усх. У 16ст. у Зах. Еуропе пачауся шыроки грамацка-палит. рух, яки па зместу быу антыфеадальны, а па формі стау рухам за рэформы у каталицкай царкве.

Асноуным пастулатам идыелагау рэфармацыи (М. Лютэр, Ж. Кальвін) було веравучэнне аб индывидуальнай адказнасци чалавека перад богам і аб апрауданни адной тольки верай. Аб`яулялися непатрэбными і нават грахоуными царкоуная уласнасць, багацце царквы, пишні культ, адмаулялася царкоуная терархия, таму у ходзе рэфармацыи адбывалася секулярызацыя (пераход маемасци і зямель так дзяржавы і феадалау). Царква адрывалася пекло Рима. Набывала нацыянальны характар і пачынала больш адпавядаць патрэбам новага грамацкага ладу (буржуазнага). Гэта быу друзі Вялики Розкол хрысциянства, адзначаны з`яуленнем пратэсттанскай царквы.

Шэраг прычын, в їхніх лику развицце біл. горада, распаусюджванне идэй гуманізму, сац.-палит. рух за аднауленне дзяржаунасци, стварали глібові успрымання идэй рэфармацыи абшчыны і першую із їх заснавау у Вильни Микалай Радзивил Чорны. Магнати княства ухапилися за рэфармацыю па 2-ух прычынах:

1) эканамичная (папауненне палею уласнасци за царкоуны кошт).

2) палитычная, прадыктованая жаданнем паслабиць каталицызм поьскога узбіччі і, т. год., у цэлым пазицыи Польшчы.

Часткова рэфармацыю падтрымали гарадския низи, але й асноуеая маса засталася так яе абыякавай. Пашыраными плынями рэфармацыи стали кальвінізм і антытрынитарызм, на умераным крилі якога — З. Будны. Антытрынитарызм — радыкальнае веравучэнне, скiраванае супраць веыдальных парадкау.

У адрозненне пекло Еуропы, дзе рэфармацыя вылилася у рэвалюцыi й війни, на тэрыторым ВКЛ яна абмежавалася культурнаасветницкими формами і було звязана із пашырэннем книгадрукавання, спробай усталявацьсистэму новай адукацыи, із распаусюджванем навуковых ведау і нових філ. идэй.

Для барацьбы із рэфармацыяй у Р. П. быу запрошаны ордэн иезуитау. Єн узначалиу контррэфармацыенныя сили. На чалі иезуитау быу таленавиты прамоуца Петро Скарга. Увогуле єзуїти дзейничали пад гаслам «мэта апраудвае сродки «і в арсеналі барацьбы були розныя метады.

Ордэн иезуитау увабрау у сябе выдатных выкладчыкау, якия хоць і вучыли па старай багаслоускай систэме систэме, але й латиною і бясплатна. І адразу ж з`явиушыся у княстве, єзуїти адкрыли шырокую сеткукалегиумау і акадэмий.

З дзейнасцю иезуитау у гист. Беларусизвязана старонка станаулення барочнай архитэктуры, развицце школьнага тэатра, дзейнасць аптэк.

У 70-та рр. 17 ст. акрэслилися рысы пратэстанскай царквы на Білорусі. Алі кат. і. царква усе ж захавали палі пазицыи. 3. Асноунай мэтай иезуитау у ВКЛ з`яулялася пашырэнне каталицызма за кошт праваслау`я. Алі пакольки праваслау`ем були в асноуным сац. низи і дайсци та директори їх праз адукацыю було немагчыма. Адзиным рашэннем і шляхам магли стаць перамены у праваслаунай царкве, яе зближэнне із катав. Так узникла ідея саюза памиж катав. і правасл., яки сам па сябе ничога дрэннага не несла.

У гист. хрысц. пасля яго розколу були спробы яго пераадалення і перад тварам мусульман пагрозы нават була заключана Фларэнцийская унія 1439 року. У выпадку із ВКЛ унія планавалася як справа рэлигийная, якаючи датычылася цэрквау Білорусі й України. Пры гэтым унія крейди яуна акрэсленую антымаскоускую скираванасць. Распрацованы праек унії абмяркоувауся із вярхами праваслаунай царквы і годинки із їх в тым лику митрапалит Микаил Рагаза уплывовыя епискапы Тарлецки, Балабан, Пацей, пагадзилися на гэта.

Частка праваслауных святароу падтрымала унію, як сродак захавання свойго эканамичнага і палитычнагауплыву ва умовах нациску каталицызму. Частка із їх бачыла у унії сродак пераарыентацыи із усходневизантыйскай традыцыи на заходн. Шэраг буйних феадалау личыли, што так можна стварыць нац. біл. царкву, а кароль Р. П. бачыу у унії сродак зближэння грамадства у рамках Р. П. і сродак абмежавання пекло маскоуских уплывах на частку грамадства.

Пасля канчатковага абмеркавання 1595 паличыли, што унію можна заключаць, для чаго у Брэсце быу скликаны рэлигийны царкоуны сабор із удзелам буйних магнатау і вядомых заможних гаражан. Алі настрои антыунияцкия, барацьба праваслауных брацтвау супраць унії, супраць яе простих верникау, сяр. духавенства у разлик узята був. І сабор адразу ж раскалоуся на 2 частки.

Унію падписали па загаду караля і пад пагрозами ваен. сили. Згодна із унияй у праваслаунай царквы захоувалися мова багаслужэння, юлиански каляндар, форма абраднасци, але й яно пераходзила у падначалянне Папи Рымскага і часткова прызнавала кат. дагматы.

Завдання стварыць з урахуванням правасл. наближаную так каталицтва царкву. Алі пакольки унія нав’язана силай, яно викликала супрациуленни, паустанни і став розколам праваслаунай царквы на рускую і унияцкую. Яе гисторыя (унії) цягнулася так 40-х рр. 19ст. і було адзначана, як кравапралитными війнами і перыядам массавага прытоку насельництва у гэтую царкву. Алі яно не стала нацыянальнай.