Святы і абрады беларусау

Мiнiстерства адукацыi Рэспублiкi Беларусь.

Беларускi дзяржауны тэхналагiчны унiверсiтэт.

Кафедра беларускай мовы.

Рэферат па тэме:

Выканала студэнтка.

I курсу I групы ХТ і Т.

Падута Вольга Вiктарауна.

Мiнск 2000 г.

План.

1. Уводзiны. 2. Асноўная частка. а) Агульная частка. б) Дзяди, Купалле, Радзiны, Вяселле.

3. Заключэнне. Абрады-сукупнасць традыцыйных умоўных дзеянняў, што сімвалічна выражаюць й замацоўваюць адносіны людзей так прыроды й паміж сабой, іх паводзены ў важливих жыццёвых сітуацыях, якія сістэматычна паўтараюцца. Абрады — састаўная частка традыцыйнабытавой культури народу. Утрымліваюць у сабе елементи песеннага, харэаграфічнага, драматычнага, дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва. Зарадзіліся ў першабытным грамадстве, калі людзі імкнуліся заклінаннямі ўздзейнічаць на незразумелыя із «яви прыроды.

Абрады былі звязаны із гаспадарчай дзейнасцю, бытавымі ўмовамі, грамадскімі адносінамі й падзяляліся на каляндарна-вытворчыя (земляробчыя, паляўнічыя, жывёла гадоўчыя, рыбалоўныя), сямейна-бытавыя (вясельныя, радзіныя, пахавальныя), грамадскія й царкоўныя.

Болыпасць беларускіх абрадаў старажытнага паходжання ўзніклі на агульнай усходне-славянскай глібі. Старажытная абраднасць ляжыць у аснове калядавання, масленіцы, шчадравання, абрадаў купальскай ночы й інш. Многія абрады звязаны із культам продкаў (дзяди, радаўніца), расліннасці.

Асаблівасць беларускіх абрадаў - перапляценне ў іх аграрна-бытавых, язычніцкіх й хрысціянскіх элементаў. Царква імкнулася забараніць народныя абрады чи прыстасаваць іх так патрэб рэлігійнага культу, асобным абрадам вяселля, радзін, пахавання й інш. Надаць рэлігійны змест. Абрады ў аснове сваёй захавалі народну спецыфіку й нацыянальны каларыт, суправаджаемыя песнямі, танцамі, замовамі, карагодамі, пераапрананнямі (каза, жораў, дзед й інш.). У іх прысутнічаюць елементи тэатральнага дзеяння. 3 імі звязана сялянска-абрадавая паэзія.

3 цягам години абрады страцілі першапачатковае значэнне, роля рэлігійных элементаў у іх паступова змяншалася, яни пераходзілі ў разрад гульняў, святочных забаў й захоўваліся пераважна ў вёсцы.

Абрады зямельныя. Цыкал замацованных звычаямі ўмоўных сімвалічных дзеянняў, звязаных із працоўным років земляроба. Узніклі ў першабытнам грамадстве ў перыяд развіцця земляробства. У сувязі із пастаяннай паўторнасцю сельскагаспадарчых робіт й прыстасованасцю іх так пэўных дат чи перыядаў земляробчыя абрады прынята называць каляндарнымі. Падзяляюцца на зімовыя — звязаны са святкаваннем каляд, масленіцы, грамніц, вясновыя — гуканне вясны, першы выхад у полі, летнія — звязаны са святкаваннем купалля, зажынак, дажынак, восеньскія — са святкаваннем спаса, багача, пакроваў. Яни напоўнены песнямі, танцамі, шуткамі. Народныя традыцыі надавалі ім сваеасаблівы каларыт й нацыянальную спецывіку. Многія елементи ў земляробчых абрадах страцілі ранейшае значэнне, бо менш звязаны із вытворчымі працэсамі, елементи міфалогіі ператварыліся ў сімвалы, характэрныя для гульняў. Нові змест й новае афармленне набылі традыцыйныя народныя абрады пачатку й заканчэння веснавых палявых робіт. На змену традыцыйнай масленіцы прыйшлі Свята зімы, Праводзіны зімы.

Святі - сукупнасць звычаяў й абрадаў. Узніклі ў першабытнам грамадстве. Былі звязаны із каляндарным (гуканне выясны, грамніцы) ці зямельнымі цыкламі. Падзяляюцца на рэлігійныя, сінкрэтычныя й безрэлігійныя. Рэлігійныя святі - царкоўныя, у прыватрасці хрысціянскія (раство Хрыстова). Сінкрэтычнымі святамі (мелі рэлігійныя й безрэлігійныя елементи) былі традыцыйныя каляндарная народныя святі (каляды, масленіца, купалле й інш.). Так безрэлігійнай часткі народних святий належылі шматлікія гульні, асабліва на каляды, масленіцу, купалле. У годину народних святий спявалі народнакаляндарныя й сямейныя песні, выконвалі творы народнай харэаграфіі. У народна-каляндарных святах, асабліва ў калядах, ёсць елемент Народнага тэатра, а рэлігійныя елементи звязаны са старажытна абрадавымі дзеяннямі. Значная частка рэлігійных элементаў із «явілася пад уплывам царквы, якаючи так народних святий прымыкоўвала хрысціянскія (так каляд раство Хрыстова, так валачобнага свята — Вялікдзень, так купалля — свята Іаана Прадцеча). У інший палове 19 ст.- пачатку 20 ст. роля рэлігійных элементаў у народних святах паступова змяншалася. Некаторыя із іх, асабліва старыя абрадавыя дзеянні, сталі безрэлігійнымі тэатралізаванымі дзеяннямі, святочнай забавай.

Сказаўшы, што таке святі й абрады я перахаджу так агульнага агляду святий й абрадаў беларусаў якія найбольш былі распаўсюджаны на Беларусі й іх невялікай характарыстыкі.

Стрэчанне ці грамніцы — гуканне вясны. Гэтае свята ўвабрала ў сябе вобраз зімы й літа ў пісенних гуртах, якія спрачаюцца паміж сабой песнямі.

Маслюка. Святкуецца на восьмы дзень перад Вялікаднем. Гэта свята пачыналіся запускі, якія заканчвалі калядны мясаед.

Гуканне вясны. Гэтае свята характэрна для Усходней Беларусі. як й масленкавыя абрады песні й карагоды адбываліся на гірках, бо як було бліжэй так неба. Кульмінацыя гэтага свята дасягалася 7 красавіка, калі адбываліся непасрэдна рытуальныя дзеянні й працягваліся так таго моманту, як узаруць поле.

Саракі. Свята прыпадае на 22 сакавіка. Яно адзначае дзень веснавого раўнадзенства. 3 гэтым святам канчаткова прыходзіць вясна.

Камаедзіца. Гэтае свята прыйшло із глыбокай старажытнасці. Адзначаецца перад Звесткаваннем. На гэта свята пакланяліся мядзведзю. Вялікдзень. Гэтае свята лічыцца найвялікшым каляндарным святам. Яно складае выключную адметнасць, самабытнасць беларускага абрадава-святочнага каляндара. На гэта свята сутракалі Нові Рік па сонечнаму календару. Святкавалася ў дзень вяснавога раўнадзенства. Потым стала перасоўным пекло 4 красавіка так 8 травня. Апошняя нядзеля перад святам була Вербна нядзеля. У царкву заносілі галінкі вярбы, якія асвяшчалі святої вадой. Потым прынасілі дамоў й із «ядалі па аднаму пухірку, каб абараніцца пекло маланкі, а рэшткі вярбы захоўвалі так наступнай Вербніцы.

Наўскі Вялікдзнь. Адзначаўся ў чысты чацвер, як частка агульнакаляндарнай традыцыі ўшанавання дзядоў. Гэтае свята больш вядома пад назвай Радауніца свята ўшанавання памерлых.

Юр «я. Свята адзначалася 5 траўня. На ім ушаноўвалі сімвал парадку, вясны, росквіту прыроды. На лузі дзяўчаты выбіралі саму прыгожую, апраналі яе русалкай й надзявалі їй вянок, вадзілі вакол яе карагоды й спявалі. На гэтае свята існуе шмат прыказак, прыкмет. Вось адна із іх: «як дождж на Юр «я, то будзе хліб у дурня. «.

Пахаванне стралы. У аснове гэтага свята ляжыць ахоўная магія пекло маланкі. Цягнецца пекло Вялікадня так Ушесця. На гэтае свята водзяць песні, карагоды, якія абараняюць пекло маланкі.

Зялёныя святкі. Свята найвышейшага росквіту прыроды. Вядома пад назвай Сёмухі, Трійці. Святкуецца гэтае свята на семым й восьмим тыдні пасля Вялікадня. Гэтае свята із «яўляецца гімнам маці-прыродзе.

Купалле. Святкуецца із 6 на майже 7 ліпеня. Гэтае свята насычана прыгожымі язычніцкімі звычаямі й святкуецца ў гонар летняга сонца звароту. Сутнасць гэтага свята засталася некранутай так нашых дзён. Увасабленнем былі ачышчальныя вогнішчы, ачалавечаны вобраз жанчыны Купали й нават яго дочкі.

Жніво. Гэтае свята із «яўляецца самим працяглым комплексам рытуалаў. Пачынала святкавацца пекло 12 ліпеня так 27 верасня. Жніўныя абрады складалі аснову самай цяжкай працоўнай дзеі.

Жаніцьба коміна. Гэтае свята було ўведзена яшчэ Пятром I. Прыпадала яно на 13−14 верасня. Па гэтаму святу сустракалі Нові рік восенню.

Пакровы. Адзначалісы пекло 14 кастрычніка так 27 кастрычніка. На гэтае свята размярковываліся дні паміж дзяўчатамі, а 27 кастрычніка па надвор «ю меркавалі аб характары будучай жонкі, й называлі гэты годину Дзівочым летам. На гэтае свята ў прыродзе адбываўся пераломны момант пекло літа так зімы. «Прийшла Пакрова й пытае, ці так зімы гатова. «Пачынаючы із гэтага свята, моладзь пачынала збірацца на вячоркі, а хатнія справы спраўляліся із песнямі.

Дзяди. Кожны дзень тыдня меў сваё значэнне. Так субота крейди быць днем ушанавання дзядоў, всіх памерлых. У гэты дзень кожны павінен быў успомніць лепшыя рысы прашчураў, аддаць ім належную павагу. Зімовыя святкі. Пачыналіся посля постнай куцці (6 студзеня) й завяршаліся так Вадахрышча (19 студзеня). На гэтае свята адбываліся сапраўдныя тэатралізаваныя беларускія народныя карнавалы. Пачыналіся зімовыя святкі із Каляд (7 студзеня), якія былі ў гонар зімоваго сонцазвароту й каляднага месаеду пасля Піліпаўскага посаді. На гэты язычніцкі абрад наслаівалася хрысціянскае свята нараджэнне Хрыстовасвята Раства. Неад «емным рытуалам із «яўляецца ўшанаванне продкаў-дзядоў. Гэтаму прысвячалі тры ўрачысташанавальныя куцці: перадкалядная посная, багатаяшчодрая й вадзяная. Гэтая дзея цягнулася пекло 25 сніжня так 2 студзеня.

Зрабіўшы агульны агляд беларускіх святий, я перахаджу так больш дэтальнага разгляда некаторых святий й абрадаў беларусаў, каб паказаць чым жылі нашыя продкі раней, а таксама прыгажосць нашай культуры.

КУПАЛЛЕ.

Раскладаць Купалу пачынаюць із ранку 6 чэрвеня: хлопці запасалі паліва, збіралі па вёсцы старыя рэчы, сухе ламачча, якое засталося із зялёных святак, бо спальваючы гэта, быццам можна була дагадзіць продкам. Лічылася, што ў гэты годину прыходзіць каляндарная вяршыня росквіту прыроды, бо хутка прыйдзе Пятрок. Алі гэтае свята викликала й саму актыўную дзейнасць варожых чалавеку сіл.Але дзяди й спрыяльныя сілы прыроды, часцей за ўсё ў выглядзе купальскіх зёлак, дапамагалі людзям пазбегнуць злий сілы. Перад Купаллем дзяўчаты ішлі збіраць васількі, рути, купаленку й спявалі песні. Гэта павінна було перадаць збіральніцам цудадзейную купальскую сілу зёлак.

Першым рытуалам Купалля було ўрачыстае запрашэнне на свята. Гэтае запрашэнне праходзіла із дапамогай песень. 3 гэтымі песнямі й карагодамі абыходзілі хати, запрашаючы так свята. У годину абыхода кідалі вянкі на стрэхі хат нежанатых хлопцаў й незамужных дзяўчат. Потым із музыкай й танцамі карагодамі купальскі гурт початку із Купалай выходзіў із сяла пад пісню. Затым громада падыходзіла так месца дзе було раскладзена вогнішча, якое заўсёды було в высокім месцы ля ракі ці возера. Калі ўсе збіраліся пачыналася здабыванне «жывога «агню, трэннем дрэва аб дрэва.

Усю ноче гучалі песні, вадзіліся карагоды, гульні, скакалі праз вогнішча, каб ачысціцца пекло злих сіл й асцярагчыся пекло іх, спальвалі іх антрапаморфную выяву. А ў гонар сонца на шастах чи спускаючы із гары падпальвалі прасмаленае кола.

Ля вогнішча частаваліся абрадавымі стравамі (яечняй), варажылі, плялі вянкі. Потым на словы «Ляці, ляці вяночак, лаві, лаві дружочак «кідалі на ваду вянкі й варажылі па іх руху. Годинах вянкі кідалі праз вогнішча. Калі ён пападае так дзяўчыны, несучи кідала яго ў адказ на сімвалічнае запрашенне разам пераскочыць праз агонь. Калі вянок пападаў так хлопця, ён павінен яго разарваць чи кінуць тому. Пасля скокаў праз вогнішча парамі ішлі шукаць папараць кветку, якаючи распускалася разів на рік й вяртала чалавека так адзінства із прыродай: уладальнік пачынаў разумець шум дрэў, размову жывёл, птушак. Алі здабыць папараць кветку вельмі цяжка, бо яе сцярагуць злыя сілы. Алі без праблем іх збірае ласкаві купалаўскі дзядок у кошык й калі сустрэнішся із ім, трэба паслаць білі абрус куды ён кіне кветку. Трэба як мага хутчэй схаваць яе пад скуру далоні, разрэзаўшы яе. Заканчвалася свята ля ракі. Там назіралі за гульнёй сонца на паверхні вады. За гэтым трэба було назіраць чи прыжмураўшы вочы, чи не маргаючы. Каб паглядзець на тое як гуляе сонца малыя дзеці прачыналіся, як мага раней й беглі на раку. 3 асвечанай зелені вілі вянкі й захоўвалі іх як сродак супраць нашэсця злий сілы. Лічыцца, што ў гэты дзень здзейсняецца пераварот у свеце, цяпер быццам ходзіць па зямлі духі й ведзьмы. Потым дзяўчаты ў вянках станавіліся ўперамешку із хлопцамі, ствараючы карагод, й спявалі пісню, у якой усхвалялі вартасці адных хлопцаў й недахопы другіх. Затым із карагода выходзіла дзяўчына й закривала сабе тварюко чубром, кланілася ва ўсе бакі й выбірала хлопця так пари, котрі здымаў із яе покрыў й павязваў сабе цераз плячо чи рукаў, а ўдзельнікі карагода спявалі.

ВЯЛІКДЗЕНЬ.

Адным із урачыстых народних святаў вясенняга цыклаў быў Вялікдзень. Рыхтавацца так яго пачыналі загадзя, яшчэ ў перыяд вялікага ці вялікоднага посаді. Апошні тыдзень велікоднага посаді называўся чысты: чысты панядзелак, чысты аўторак, чыстая серада. У чысты чацверг, так ўсходу сонца, стараліся памыцца ў лазні ці хаця б у карыце-начоўках, балеі.

Лічылі, наогул, што чысты, ці «страсны «тыдзень быў годинах розгулу нячыстай сілы. Увесь жа тыдзень старанна рыхтаваліся так свята: мылі сталы, скамейкі, лави, вокны, дзверы. Бялілі печ, бо й сцени. Выскаблівалі, вымывалі падлогу (калі яна була ў хаце), вытрасалі сеннікі, перамывалі хатнія начынне, посуд.

Так дня Вялікадня варылі, пяклі, смажылі розныя стравы: булкі, пірагі, каўбасы, сала, фарбавалі й варылі яйкі. Рытуальнай стравай із «яўлялася чырвонае яйка, асвянцонае ў царкве ці касцёле. Пісанкі вялакага распаўсюджання на тэрыторыі Беларусі не мелі.

Напярэдадні Пасхі, ці Вялікадня, у лубку-сявеньку складвалі саму «Великдень », ці велікодную буханець ці пірог, бо й бохан чорнага хліба, чырвоныя яйкі. У царкве ці касцеле адбывалася пышнае ўрачыстае богаслужэнне. Гэтай пышнасцю духавенства імкнулася прыцягнуць масы веруючых так царквы ці касцёла.

Пасля заканчэння ўсяночнай пачыналася асвячэнне прынесеных ястваў. 3 царквы ці касцела вярталіся як мага хутчэй, бо, згодна народним павер «ям, хто раней пачне разгаўляцца, таму будзе ў гэтым годзе ўдача ў яго справах й добрае здароўе.

Урачыстае святочнае снеданне пачыналася із чырвонага асвянцонага яйка. Кожны із «ядаў палю частку яйка са свянцонай соллю й прымаўся за сир, тварог са смятанай, сала вонджанае, смажанае м’яса, каўбасу, пірагі. Наядаліся пры гэтым так адвалу. Скончыўшы разгаўленне, старыя ў домі клаліся спаць, а малодшыя бралі чырвоныя яйкі й адпраўляліся на вуліцу гуляць у «біткі «. Туканкі гэтыя прадаўжаліся амаль завісься тыдзень. У гэтыя дні качаліся на арэлях, каталі яйкі па жолыбе ці «лубку » .

Трэба адзначыць, што яйка ў велікоднай абраднасці займала асобнае месца. Яно із «яўлялася сімвалам жыцця, сонца, вясенняй абуджанай прыроды. Фарбаванне яек, выпяканне пірагоў існавала ва ўсходніх слов’ян й іншых народаў яшчэ задоўга так прыняцця хрысціянства. То в раскапаных курганах авараў, якія даціруюцца IV століть н.е., археолагі знаходзяць шалупінне фарбаваных яек, в тієї годину як святкаванне Вялікадня афіцыйна зацверджана хрысціянскай царквой толькі ў 526 годзе.

Адной із асаблівасцей беларускага Вялікадня із «яўляецца хаджэнне валачобнікаў у ноче із першага на другі дзень, Валачобніцтва, апрача Беларусі, сустракаецца толькі ва ўсходніх раенах Польшчы ды дзе-нідзе ў сербаў.

Валачобніцтва на тэрыторыі Беларусі больш распаўсюджана ў яе цэнтральнай й паўночна-заходняй часцы, амаль не сустракаецца яно на Палессі.

У некаторых месцах жанчыны хадзілі пець асобна пекло мужчын. Мужчыны часцей хадзілі спяваць на другі дзень Вялікадня.

Валачобныя песні выконваліся толькі ў першыя дні Вялікадня пад акампанімент скрыпкі, радзей — гармоніка. У піснях «валачобным «называецца сам падарунак, котрі дарылі валачобнікам за іх веншавальныя песні. Звычайна яни веншавалі гаспадароў хати са святам, жадалі ім здароўя, прыбытку скаціны, добрага ўраджаю на полі.

Аграрныя дахрысціянскія елементи ў Вялікадні яскрава відаць не толькі ў памінавеннях нябожчыкаў у першы ці другі тыдзень, а й ў рытуальных акрапленнях вадою скаціны, жылля, гаспадарчых пабудоў.

як вядома, Великдень, ці Вялікдзень — старадаўняе свята жывелаводаў. Пазней яно ператварылася ў земляробчае, годину правядзення якога вылічваецца па месяцавым календары. Вялікдзень заўсёды бывае ўслед за вясеннім раўнадзенствам.

Песні валачобныя — гэта гімн наступаючай вясне, сонцу, цяплу. Яни, відавочна, зарадзіліся незалежна пекло калядаў й сталі ўнікальнай із «явай.

Характэрна, што асвянцоныя на Вялікдзень хліб, сіль, як й косці пекло велікоднага стала, шалупінне пекло яек ці сам велікодныя яйкі выкарыстоўваліся ў земляробчай працы, косці пекло велікоднага застолля збіралі й закапвалі на ніве, каб пасевы не пацярпелі пекло градабіцця. Скарынкі хліба выкарыстоўвалі пры першым выхадзе на сяўбу зерняных, пры выгане скаціны ў полі й р. д.

У шэрагу раёнаў Беларусі Вялікдзень быў й памінальным днем. У першы дзень яго ішлі на могілкі й качалі на магілах велікодныя яйкі, у іншых месцах там жа й частаваліся, пакідаючы трошкі гарэлкі й закускі нябожчыкам. У каталікоў быў распаўсюджаны звычай хадзіць на магілы на п’яти дзень Вялікадня.

Чацверты дзень Вялікадня ў шэрагу месц адзначалі як градавую сераду. Гэты дзень называлі яшчэ лядовым. У гэты дзень у царкве ставілі свечкі пекло граду.

У заходніх раёнах Беларусі свечкі на магілы насілі яшчэ ў дзень грамніц, а найчасцей — у дзень всіх святих — першага лістапада па новаму стылю, аднак на могілках не частаваліся й нічога із отрути не пакідалі. А ў большасці ж раёнаў Беларусі Вялікдзень мертвих як раней, то й цяпер адзначаюць у аўторак, радзей — у панядзелак. Гэта так звана Радаўніца, ці Радуніца.

Такім чынам, Вялікдзень, ці Великдень — старажытнае свята жывелаводаў, пазней-земляробаў, язычніцкая аснова якога не выклікае сумнення.

дзяды.

" Прыхадзіце, дзяды-радзіцелі, й старыя, й малыя, хто на гэтай сялібе жываў, хлеба-солі ждаў.

Прыхадзіце, дзяды-радзіцелі, до свайму сталу, до нашаму прыпечку, хлеба-солі засылайце, каб було чым душы памінаць рік пекло року, століття пекло віці. «.

Дзяди — гэта гуманні памінальны абрад, яким беларускі народ спрадвеку ўшаноўваў памяць намёрлых продкаў. Адбываліся яни ў асноўным у суботу, напярэдадні Змітравага дня. Дзяди — сваеасаблівы абрад, некалі ён падмацоўваўся вераю, нібыта душа нябожчыка сыходзіць ў гэты дзень на зямлю. Вось чаму так сустрэчы Дзядоў старанна рыхтаваліся: мужчыны прыбіралі панадворак, жанчыны завіхоўваліся ў хаце, як перад прыняццем дарагіх гасцей. Праціралі й завешвалі новымі ручнікамі абразы. Рабілася гэта дзеля таго, каб паказаць продкам, наколькі дбала падтрымліваецца нашчадкамі парадак у гаспадарцы.

На могілкі ішлі ўсей сям «їй. Успаміналі памёрлых сваякоў, маліліся, амаль над кожнай магілай, галасілі жанчыны, прыпаўшы тварам так насыпу, звяртаючыся так нябожчыка як так жывога. Калі вярталіся дадому, то пачыналі памінальную вячэру. Стіл на Дзяди ахопліваў ледзь не ўсю нацыянальную кухню. Разам із абавязковымі рытуальнымі стравамі гатавалі ласункі якія былі асабліва любімыя ў памёрлых сваякоў. Пачыналі вячэру часцей за ўсё тады, калі надыходзіў годину запальваць агонь. Апраналіся па-святочнаму, засцілалі стіл білим абрусам. Гаспадар хати ці старэйшы ў сям «й, запаліўшы свічку, прымацоўваў яе розжарюючи абразоў ці ставіў до столу й чытаў малітву. У народзе падрымліваецца віра, што душы продкаў нябочна прысутнічауць у хаце, для іх проста до столу, на акно ў асобную пасудзіну ў самим пачатку адліваецца гарэлка й адкладваецца пекло кожнай стравы.

як й на звычайных памінках, стоячи вельмі часта пачыналі із куцці. Потым гаспадар падымаў чарку, памінаў нябожчыкаў, жадаў жывым прыждаць наступных Дзядоў. Застолле праходзіла ва ўспамінах памершых добрим словами, й добрим словами стараліся гаварыць толькі на сумныя тэмы. Сядзелі за сталом доўга. Гаварылі: «Трэба й паплакаць, й пашкадаваць пакойнічкаў, то яни нас потребу не забудуць ». Стіл, як правіла, пакідалі непрыбранным — для падмацавання сіл памёршых, толькі засцілалі яго зверху абрусам. Так адзначаліся «Дзяди «раней й зараз.

НАРАДЖЭННЕ 1 ХРЭСБІНЫ ДЗІЦЯЦІ.

Пры набліжэнні родаў жанчына імкнулася, каб пра гэта ведалі як мага менш людзей. Калі ў гаспадарцы мелася іншая будына, то жанчына ішла туды. Калі свабоднай будыны був, то пологи праходзілі ў хаце. На гэты годину чоловік выправаджваў всіх із хати. Даваў ім роботу й наказваў хутка не вяртацца дадому. Рабіліся захады, каб пра наступленне родаў не даведаліся дзяўчаты. Калі ж здаралася така неспадзёўка дзяўчына ўваходзіла ў хату ў годину родаў, яна павінна була расплясці касу, набраць у рот вады й даць парадзісе выпіць са свайго роту — інакш пологи пройдуць вельмі цяжка й ўсе абвінавацяць у гэтым дзяўчыну.

Пологи адбываліся ўзімку ў хыце, улетку — у выраўнях, хлявах, гумнах. Бувала, што ў годину родаў родзініца звярталася ў хату сваіх бацькоў й там жыла пасля родаў шэсць-восем дзён. Так парадзіхі звалі бабку-павітуху, па якую ішоў чоловік чи замужная жанчына. Адпраўляючыся так павітухі, адразалі акрайчык хліба, пасыпалі яго соллю й бралі із сабой. Па прыходзе так бабкіпавітухі гаварылі: «Хадзі, бабулічка, до нас. Нешта нашай маладусі ня дужа ладна дзелаецца. «Накіроўваючыся так парадзіхі, баба брала із сабой пірог чи кавалачак хліба. Бабуся выконвала як рацыянальныя заходження так парадзіхі так выкарыстоўвала й розныя магічныя прыёмы. Нарадзіўшыгася дзіцяці баба ніколі не брала голымі рукамі, а замотвала ў старе адзенне, каб яно пасля дзіцяці жыло ў багацці. Потым баба перавязвала пупавіну пасмачкай чыстага лёну ці суравай ніткай. Пупавіну пераразалі хлопчыку на сякеры, нажы, дубовай кари ці кавалачку хліба, малатку. Дзяўчынцы пераразалі на грэбне, верацяне, нітках, гуртках, на нажніцах. Усе гэтыя прадметы вызначалі будучыю працу дзяцей. Пупавіна адвальвалася на чацверты-пяты дзень, й маці хавала яе ў куфар ці запіхвала ў дзірку, якаючи була прасвідравана для гэтай мэты ў сцяне хати. Калі дзіцяце спаўнялася цьому гадоў, яму давалі вузельчык із пупавінай развязаць, каб «развязаць свій розум ». Першае купанне таксама було абрадам. Пры першым купанні дзіця ляжала тварам на захад ці поўнач, а ў ваду клалі якія-небудзь прадметы. Існавала павер «е: калі дзіцяце пасля першага купання пакласці на мають рацію бік, то яно ў далейшым жыцці будзе ўсё рабіць правай рукою й наадварот. Існавала сістэма варожбаў аб будучым лёсе дзіцяці ў залежнасці пекло яго дня нараджэння: панядзелак — родзіцца няўмека, аўторак — нараджаюцца працавітыя людзі, серада — неакрэслены лёс, чацверг — будзе шанцаваць, але й хуткая смерць, пятніца — лайдак, злодзей, субота — шчаслівымі, удачлівамі, нядзеля — самыя шчаслівыя людзі, якіх чакае шанцаванне й поспех.

Бабуся пры купанні давала імя, а святар як правіла пагаджаўся. Светару неслі падарунак, каб ён назваў дзіця. Звычайна святар даваў імя дзіця па каляндару.

Пасля нараджэння дзіця ўсе жанчыны павіны былі наведаць роджаніцу, акрамя цяжарных, а несучи што ішла ў адведку абавязкова павінна былі паляжаць у ложку.

Хрэсбіны імкнуліся адсвяткаваць ў дзень царкоўнага хрышчэння. Без запрашення на гэтую ўрачыстасць ніхто не прыходзіў. Хрэсбіны ўключалі ў сябе агульнае частаванне. Усе жанчыны, што ішлі на хрэсбіны неслі із сабой прадукты.

Спецыяльнай абрадавай стравай на хрэсбінах із «яўлялася бабіна каша, якую гатавала павітуха, чи хросная баба. Для гэтай стравы куплялі навы гаршок, котрі потым разбівалі. У годину падзелу кашы, якаючи амаль заўсёды заставалася за кумам, прыходзіў бусел, котрі віншаваў бацькоў й прыносіў ляльку (калыску). На хрэсбінах заўсёды прысутнічалі песні, якія былі пранізаны малітвамі за лепшую частку дзіця. Бабіну кашу хутка із «ядалі, каб дзіця пачало хутчэй гаварыць й хадзіць. Вялікае значэнне меў абмен падарункамі паміж парадзіхай й кумамі й бабкай-павітухай. як правіла парадзісе даравалі ручнік, абрус, хустку. Для бабкі й кумоў наміткі. Затым баба рабіла магічныя дзеянні, каб лёс дзіця быў шчаслівы, пасля якіх быў рытуальны танец.

Так найбольш важливих падзей, што суправаджаліся абрадывымі дзеяннямі й завяршалі сімвалічнае далученне навароджанага так сям «й й грамади адносіліся: ачышчэнне дзіцяці пасля царкоўнага памазання, із «яўленне першага зуба, першыя крокі й першые пастрыжэнне. Пакуль збіраліся госці дзіцяці купалі. Так адбывалася ачышчэнне. Для гэтага абрада існавала асабістая сумесь із вады, аўса й хмелю. Пры ачышчэнні дзіця ставілі на ножкі, але в яго галаву клалі абаранкі. Купала дзіця бабка-павітуха, прычым дзіця було ў начоўках. Гэтай сумяссю мылі тварюко всіх, хто быў у гасцях й выцяралі ручніком. Пасля ачышчэння ваду вылівалі у месца дзе ніхто не хадзіў й куды не заглядала сонца й місяць. Увесь гэты абрад адбываўся на трэці дзень пасля хрышчэння. Звячаі й абрады ячышчэння навароджанага завяршалі хрэсбінныя ўрачыстасці.

Радзіная абраднасць, як у цэлым уся традыцыйная народна абраднасць зведала на сабе негатыўны ўплыў сталінска-брэжнеўскай паліткі, што прывяло так глыбокага крызісу беларускай нацыянальнай культуры.

Другі момант знікненне — знішчэнне сялянства як класа.

Трэці - агульны нізкі культурні ўзровень, вялізарны разрыў паміж штодзенным побытам, масавай культурай жыхароў рэспублікі, із аднаго боці й здабыткамі беларускай нацыянальнай культури, распрацаванай літаратарамі, навукоўцамі, мастакамі - із другога.

ВЯСЕЛЛЕ.

Калі хлопчиком й дзяўчыне прыйшоў годину жаніцца й яни незнаёмы паміж сабой, іх родзічы наймаюць сваху ці сваццю для знаёмства маладых. Сваха звычайна бывае жанчына, якаючи умее ўгаварыць маладых аб заключэнні паміж імі шлюбу. Пасля згоды маладых бацькі маладога пасылаюць так маладой сватоў (бывае й так, што маладая не дае згоды на шлюб із гэтым хлопцям, а бацькі хлопця й дзяўчыны згодны на іх шлюб па ранейшай дагаворанасці паміж сабой).

Для сватаўства бацькі жаніха разам із сваім синам пасылаюць так бацькоў нявесты свата (сваццю). Сватам із «яўляецца мужчына, котрі добра ведае жаніха 1 можа яго добра расхваліць нявесце, каб яна дала згоду на шлюб.

Свати, зайшоўшы ў хату так бацькоў нявесты, звычайна не гавораць прама аб іх мэце прыходу. Яни прадстаўляюць сябе гандлярамі чи паляўнічамі, чи яшчэ кімнебудзь, што прывяло так хати нявесты знянацку. Напрыклад за пакупкай чагонебудзь, чи заблукалі па дарозе ці хочуць купіць у іх штонебудзь.

Калі бацькі нявесты даюць згоду ім дапамагчы ў іх проханні, тады свати ставяць до столу тое, што яни прынеслі із сабою: гарэлку й закуску. Абавязкова хліб й сіль для ўдачы. Сват запрашае паглядзець нявесту й расказвае їй пра ўсе дадатныя рысы жаніха. Калі нявеста дае згоду на шлюб, бацькі жаніха й нявесты дагаворваюцца паміж сабой аб парадку правядзення вяселля: дзень правядзення вяселля, аб прыданным нявесты й г. д.

Паколькі гутарка праходзіць із выпіўкай й закускай гэта інакш называецца запасны.

Збоку нявесты яе бацькі пасылаюць так жаніха сваіх людзей, каб даведацца якаючи гаспадарка ў жаніха, яго багацце, яго паводзіны сярод сваіх суседзяў, яго працавітасць. Гэта называецца выгляды. Алі выглыды праводзяцца не заўсёды, бо могуць даведаюцца ўсё пра жыніха праз яго суседзяў ці іншых людзей, якія добра ведаюць жаніха.

Падрыхтоўка так дня вяселля праводзяцца бацькамі жаніха й нявесты паасобку. Абмяркоўваюць каго запрасіць на вяселле, колькі патрэбна ежы й спірту, хто будзе шаферам у маладога й што будзе шаферкамі ў маладой.

У дзень вяселля госці жаніха й нявесты збіраюцца асобна ў жаніха й нявесты. Шаферкі апранаюць нявесту ў вясельнае адзенне (вянок на галову, фату й р. буд.). Шафер жаніха прымацоўвае так грудзей квенікі.

У царкве піп вянчае жаніха й нявесту. Аб «яўляе іх мужам й жонкай, адзівае на іх пальці персцёнкі, жадае жыць доўга ў каханні й згодзе. Пасля вянчання пра розлучення паміж мужам й жонкай нельга було й думаць, так як гэты абрад паходзіў пекло бога, й каб развесціся трэба було зноў звярнуцца так яго.

Калі жаніх разам са сваім сватам, абвязаным ручніком, шаферамі й родзічамі забіралі із сабой нявесту, то трэба було ім плаціць викуп за падушкі для нявесты на таргах братові чи сястрэ нявесты.

Нявесту садзілі разам жаніхом на ўпрыгожаныя калёсы — у каней на шыі былі звонкія бубянцы, якія далёка былі чутны, калі їхала вяселле. На шляху язды вяселлю перагароджвалі дарогу, каб лепш разглядзець нявесту й патрабаваць викуп пекло жаніха. Звычайна жаніх адкупліваўся гарэлкай й закускай. Нявесту бацькі жаніха сустракалі перад сваім домівках із хлібам й соллю. Пасля чаго запрашалі ўсіх гасцей збоку нявесты й жаніха за стіл, дзе працягвалася вяселле із песняміі гульнямі.

За столом на куцце садзіцца нявеста розжарюючи яе шаферкі, кросныя бацька й маці й ўсе родзічы, каб замужам быў дастатак нявесту садзяць на кажух, перавернуты ўверх поўсцю. Бацькі нявесты ставяць до столу перад їй посуд із падарункамі, пасля чаго ўсе госці кладуць падарункі пекло сябе. Госці п «юць, закусваюць, пяюць вясельныя песні. Гасцей збоку жаніха абавязкова абвязвалі вышытымі ручнікамі бацькі нявесты, а збоку нявесты — бацькамі жаніха.

Галоўнай дзеючай асобай й павагай карыстаўся ў годину вяселля сват, котрі быў тамадою яе.

У канцы вяселля музикант іграў марш кожнаму прысутнаму на вяселлі, за што яго адорвалі грашмі, хто колькі мог.

У хаце нявесты пасля яе пекло «їзду так жаніха рыхтавалі адпраўку прыданага. Звычайна гэта быў скриня із падрыхтаванымі раней трубкамі саматканага палатна чи адзенне. Прыданае таксама давалі зямлёй, жывёлай й іншым. Для дастаўкі прыданага намячалася па згодзе паміж бацькамі сватоў колькасць чалавек й падвод.

Звычайна вяселле праходзіла тры дні. Нельга було гуляць вяселле ў пасти й пасныя дні згодна закону Божага.

На другі дзень вяселля жаніх прыходзіў так бацькоў нявесты із бутэлькай гарэлкі абвязанай чырвонай стужкай й запрашаў іх так сябе ў госці.

Каб дапамагчы гаспадару правесці вяселле із меньшай стратай для гаспадаркі, бо людзі жылі бідна, некаторыя блізкія родзічы сваёй вёскі запрашалі гасцей із вяселля так сябе ў госці ў канцы вяселля. Гэтая дзея называлася перазоўкамі.

Калі я браўся за гэты рэферат, я ведаў што наша краіна багата на розныя святі й абрады, але й я — не ўяўляў сабе што іх так шмат. Мені вельмі шкада, што многія із іх зніклі назаўсёды із нашай гісторыі. Гэта адбывалася па многім прычынам, але й галоўнай була знікненне сялянства, а таксама тое што беларусаў многія не лічылі самастойнай нацыяй, ў што сам беларусы пачыналі верыць за што й пачалі губляць палі карані. Алі не ўсё так дрэннна на першы погляд, бо некаторыя святі й абрады пачынаюць аднаўляцца й мені прыемна бачыць гэта, але й ми ніколі не вароцім поўнасцю тое, што страчвалі вякамі, ми можам толькі ў нейкай ступені ліквідаваць белыя плямы нашай культури. Спіс выкарыстанай літаратуры:

Агульная энцыклапедыя.Рэд. кялегія: I. П. Шамякін (гал. рэд.) й інш.-Мн.: БелСЭ, 1989 Этнаграфія Беларусі.Рэд. калегія: Б. I. Сачанка (гал. рэд.) й інш. -Мн.: БэлЭН, 1995 Касцюкавец Л. П. Бларускія народныя абрады, — Мн.: Беларусь, 1994 р. Кухаронак Т. I. Радзіныя звычаі й абрады беларусаў.-Мн.: Навука й тэхніка, 1993 р. Ліцвінка У. Святі й абрады беларусаў. Сысоў I. М. 3 крыніц спрадвечных.-Мн.: Вышэншая школа, 1997 р. Хатэнка А. Зніч крыжовых доріг.- Мн.: Полум’я, 1992 р. Паэзія земляробчага каляндара ., УкладальнікФядосік О.С.- Мн.: Вышэйшая школа, 1997 р. Народні каляндар. Успаміны са слоў.